Bán hàng chục triệu bản sách, là cây bút nổi tiếng nhưng Murakami chưa đoạt Nobel Văn học vì "lối viết không phù hợp tiêu chí giải".
Giải Nobel năm nay thuộc về cây bút Hungary László Krasznahorkai vì "những tác phẩm hấp dẫn, tái khẳng định sức mạnh của nghệ thuật". Thêm một lần nữa, Murakami không được xướng tên dù luôn có mặt trong các danh sách dự đoán giải thưởng hàng năm.
Dịp này, trang The Indian Express có bài viết phân tích lý do nhà văn người Nhật là ứng cử viên đều đặn của giải nhưng chưa một lần chiến thắng. Dưới đây là nguyên văn bài viết của tác giả, biên tập viên Stela Dey:
Cứ mỗi tháng mười, một cảm giác quen thuộc trong giới văn chương lại xuất hiện. Tên tuổi Haruki Murakami đứng đầu các danh sách dự đoán chiến thắng Nobel, người hâm mộ ông chuẩn bị ăn mừng. Rồi như thường lệ, Viện Hàn lâm Thụy Điển lại nhìn về hướng khác. Murakami, người gần như sắp chiến thắng giải Nobel, có lẽ đã trở thành người về nhì được yêu thích nhất thế giới.
Tác giả Nhật Bản, nay đã ngoài 70 tuổi, trở thành hiện thân của sự lãng mạn lẫn nỗi khát khao vô vọng của văn chương giống như các nhân vật chính của ông, những người lang thang trong miền mộng mơ để tìm kiếm ý nghĩa sống, những chú mèo, hay tình yêu đã mất. Thế nên, câu hỏi được đặt ra là: Tại sao một trong những nhà văn được đọc, được dịch và được yêu thích nhất hành tinh lại chưa đoạt giải Nobel Văn học?
Phải chăng vì sự nổi loạn của Murakami quá riêng tư, những người phụ nữ của ông quá phi thực tế, hay nỗi buồn của ông quá quyến rũ. Điểm mạnh nhất của ông với tư cách là một tác giả - khả năng làm cho những điều bình thường trở nên kỳ lạ, lãng mạn hóa sự cô đơn cho đến khi nó bừng sáng - cũng có thể là điều khiến ông bị bỏ lại bên lề Nobel.
Ít nhà văn nào có thể khiến món mì Italy sôi sùng sục hay cuộc dạo chơi trong buổi sáng nắng đẹp thành một sự giác ngộ. Murakami biến điều tầm thường thành huyền ảo, trao cho nỗi cô đơn một ngôn ngữ riêng. Tiểu thuyết của ông khắc họa nỗi đau hiện đại, sự trống rỗng lặng lẽ của con người trong một thế giới xa cách, khô cạn cảm xúc. Thế nhưng, chính kết cấu cảm xúc đầy mê hoặc ấy lại là điều khiến các hội đồng trao giải cảm thấy xa lạ.
Vấn đề của Murakami
Vũ trụ của Murakami, dù đẹp đẽ đến đâu, cũng chìm đắm trong cái nhìn của đàn ông. Phụ nữ của ông thường là vật chứa cho những khao khát của cánh mày râu: Họ thanh thoát, gợi cảm, đôi khi biến mất không một lời giải thích. Họ được mơ về nhiều hơn là được sống, tồn tại chủ yếu để ám ảnh, chữa lành hoặc thúc đẩy hành trình của nhân vật chính.
Ngay cả khi cất tiếng nói, họ cũng bị soi chiếu qua con mắt của những người đàn ông luôn khao khát hoặc thường xuyên hiểu lầm về họ. Đó không phải là sự ác ý mà là thói quen - một kiểu nhìn lặng lẽ, chưa từng được suy xét kỹ lưỡng, ngày càng trở nên lạc lõng so với cách văn học hiện nay tiếp cận vấn đề giới và hình ảnh con người.
Tiểu thuyết của ông mang tính gợi cảm, nhưng sự gợi cảm thường trượt vào việc vật hóa, biến cơ thể phụ nữ thành ẩn dụ cho sự trống rỗng của đàn ông. Khi thế giới đòi hỏi những miêu tả tinh tế hơn, phụ nữ trong văn Murakami mang cảm giác như những tạo vật của một cảm quan cũ - ám ảnh nhưng trống rỗng.
Rồi còn vấn đề về sự thụ động hay tách rời trong cách kể chuyện. Những người kể chuyện của ông quá tê liệt về cảm xúc để có thể giận dữ, quá thụ động để nổi loạn, họ chỉ trôi đi, quan sát và giữ mọi thứ trong lòng. Những bối cảnh phi lý trong các tác phẩm như Sputnik Sweetheart hay Birthday Girl xóa nhòa ranh giới giữa thực và ảo, thường kết thúc trong im lặng và mơ hồ. Độc giả nán lại, đọc nhiều lần và tìm thấy sự an ủi trong những câu hỏi chưa được giải đáp. Dù có sức mê hoặc, các tác phẩm của ông mang tính hướng nội, chủ quan và cố tình lẩn tránh vấn đề. Trọng tâm của ông là cảm xúc, sự trừu tượng, hiếm khi mang tính luân lý.
Và đó chính là điều mâu thuẫn với giải Nobel. Giải thưởng này, dù có những điểm thiếu nhất quán, vẫn thường trao cho những nhà văn dám đối diện trực tiếp với lịch sử, quyền lực và tiếng nói lương tri tập thể. Kawabata nắm bắt được vẻ đẹp mong manh của đời sống Nhật Bản; Kenzaburō Ōe đối mặt với cảm giác tội lỗi và bất an đạo đức sau chiến tranh. Murakami viết về sự cô lập, tách rời khỏi quốc gia, hệ tư tưởng hoặc chính trị. Nỗi buồn của ông mang tính phổ quát, nhưng góc nhìn dưới lăng kính đạo đức lại không sắc bén. Cuộc đấu tranh của ông hướng vào nội tâm chứ không thể hiện ở bề nổi, đó là điều khiến ông được độc giả yêu mến, nhưng lại ít được các hội đồng vốn luôn tìm kiếm sức nặng về mặt luân lý đánh giá cao.
Ngay cả phong cách hiện thực huyền ảo đặc trưng của nhà văn cũng là điểm bất lợi với ông. Những điểm phi thực, những kết thúc mơ hồ, những môtíp về các thế giới song song khiến văn chương của ông lặp đi lặp lại, như thể chỉ để thỏa mãn sở thích cá nhân. Chúng mê hoặc độc giả nhưng không mang tính can đảm trí tuệ hay đạo đức mà giải Nobel thường vinh danh. Tác phẩm của Murakami, có sự lôi cuốn tinh tế nhưng vẫn tách biệt, độc lập.
"Nghề viết tiểu thuyết", sách mới nhất của Murakami, xuất bản lần đầu tại Nhật Bản hồi tháng 9/2015, bản chuyển ngữ do Nhã Nam phát hành cuối tháng 7. Ảnh: Nhã Nam
Điểm mù của giải Nobel
Trong thời đại mà văn học tựa như những nhân chứng, Murakami lại mang đến những giấc mơ thay vì tư liệu thực tế. Và giấc mơ, dù tinh xảo đến mấy, hiếm khi chiếm được sự chú ý. Ngay cả khi viết về những sự kiện có thật như động đất Kobe năm 1995 trong After the Quake, ký ức chiến tranh trong The Wind-Up Bird Chronicle (Biên niên ký chim vặn dây cót), chúng vẫn được trình bày qua lăng kính huyền ảo và độc lập.
Nhà văn Anh gốc Nhật đoạt giải Nobel (2017) Kazuo Ishiguro, có lẽ là người cùng thời gần nhất với Murakami, là một sự đối chiếu hữu ích. Cả hai đều khai thác ký ức và mất mát, nhưng sự tiết chế và chính xác về mặt đạo đức của Ishiguro lại phù hợp hoàn hảo với tinh thần của giải Nobel. Văn xuôi của ông bộc lộ nỗi đau ẩn giấu bên dưới vẻ trang trọng, trong khi văn xuôi của Murakami lại xóa nhòa chính thực tại.
Có lẽ đó là lý do tại sao sách của Murakami lại mang đến cảm giác gần gũi đến vậy. Ông không yêu cầu người đọc phải tin, ông mời gọi họ suy ngẫm. Những cuốn sách của ông không đưa ra câu trả lời mà tạo ra một không gian cảm xúc, học cách sống với khoảng trống, tìm thấy vẻ đẹp trong sự lặp lại, ngồi lặng yên với nỗi khao khát và đôi khi không cần tìm đáp án.
Thanh Thanh (theo The Indian Express)
Post a Comment